“Γεννιόμαστε ή γινόμαστε;”

‘Η αλλιώς: Αυτό που είναι ο καθένας μας, είναι αποτέλεσμα της γονιδιακής προίκας του, ή δημιούργημα των συνθηκών που γνώρισε και βίωσε, αφότου ήρθε στον κόσμο;

Αν η  απάντηση είναι το πρώτο, τότε λίγα πράγματα μπορεί να κάνει κανείς προκειμένου να διαμορφώσει ανθρώπους.

Αν όμως η απάντηση είναι το δεύτερο και χωρίς να αρνούμαστε τον γενετικό παράγοντα, πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος είναι δημιούργημα και των συνθηκών που συνάντησε με τον ερχομό του στον κόσμο, τότε ανάμεσα στους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωσή του είναι και το σχολείο.

Ακόμα και η βιολογία δεν θεωρεί μόνο τον γονιδιακό παράγοντα ως την αποκλειστική επιδραστική παράμετρο στην ανθρώπινη ζωή. Αν και μερικές φορές, ο τρόπος που ανακοινώνονται ορισμένες ανακαλύψεις «μπερδεύουν» ως προς τι τελικά καθοδηγεί ή και εξηγεί την ανθρώπινη συμπεριφορά.

«Οι επιστήμονες κατάφεραν να εντοπίσουν το γονίδιο που ευθύνεται για την ανθρώπινη παραβατικότητα ή και εγκληματικότητα, τη βουλιμία ή την κατανάλωση», λέει η είδηση.

Αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, δεν έχουμε άλλη επιλογή παρά να περιμένουμε – αδρανείς, μοιραίοι και άβουλοι- κάποιο θαύμα που θα αλλάξει την προδιαγεγραμμένη μοίρα μας. Και συνεπώς δεν θα περιμέναμε πια, παρά η επιστήμη να ολοκληρώσει την απομόνωση και ανακάλυψη όλων των γονιδίων και έτσι να παραδοθούμε στη μοίρα και στο τυχαίο που, ίσως, την όρισε.

Το περιβάλλον και οι συνθήκες ως παράγοντες διαμόρφωσης του ανθρώπου 

Ευτυχώς τα πράγματα δεν είναι έτσι. Σίγουρα ο γενετικός παράγοντας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Ωστόσο, η ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να ενισχύσει ό,τι θετικό μας κληροδοτούν οι πρόγονοι και ταυτόχρονα να αναστρέψει ή να ακυρώσει ό,τι αρνητικό.

Ταυτόχρονα, μπορούμε να μεριμνήσουμε ώστε το περιβάλλον στο οποίο ο καθένας τοποθετείται με τον ερχομό του στον κόσμο, να διαμορφώνεται έτσι, ως προς τις συνθήκες, τις πληροφορίες, τα ποικίλα ερεθίσματα και μηνύματα, ώστε όλα να λειτουργούν αναγωγικά, προς τα επάνω δηλαδή, για τον άνθρωπο.

Να λειτουργούν έτσι ώστε τα εγγενή γνωρίσματα, αυτά που φέρουμε με τη γέννησή μας, νοητικά, ψυχικά και συναισθηματικά, ηθικά και πολιτικά, καλλιτεχνικά και άλλα, να άγουν, να οδηγούν στη διαμόρφωση ενός πολύπλευρου όντος που θα τείνει στην αυτοπραγμάτωση. Αυτός πρέπει να είναι ο στόχος αυτού του ξεχωριστού όντος, που βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας της έμβιας ζωής στη γη.

Και με την έννοια αυτοπραγμάτωση εννοούμε να μπορεί ο άνθρωπος να σκέφτεται με το δικό του μυαλό και να μην ετεροκατευθύνεται, να στοχάζεται και να φιλοσοφεί για τα μικρά και τα μεγάλα, να αισθάνεται με ευαισθησία και αισθαντικότητα, να επικοινωνεί, να εν-συναισθάνεται και να μοιράζεται, να έρχεται αντιμέτωπος με την έννοια της ευθύνης. Και στο πλαίσιο αυτής να αντιλαμβάνεται την ατομικότητα και την κοινωνικότητα, με την πολιτική έννοια.

Γιατί για εμάς, κάθε παιδί είναι μοναδικό!

Αυτό το αίσθημα ευθύνης να μην περιορίζεται στον διπλανό μας, αλλά να απλώνεται παραπέρα, να αισθάνεται ως πατρίδα του, το χωριό του, το νησί του, την πόλη του, τη χώρα του αλλά και τον κόσμο ολόκληρο. Κορυφαία αξία αυτής της στάσης ο σεβασμός προς τους ομοίους μας, ανεξαρτήτως των γνωρισμάτων του καθενός, αλλά και ο σεβασμός προς όλα τα είδη που έχουν ζωή και έχουν κοινή πατρίδα με εμάς, τον πλανήτη Γη.

Βεβαίως, προέκταση των εγγενών γνωρισμάτων που φέρει ο άνθρωπος με τη γέννησή του είναι και οι δεξιότητες που χρειάζονται στην έκβαση της καθημερινής ζωής. Είναι η υλική και βιολογική πλευρά της ύπαρξής μας και ό,τι την υπηρετεί ή τη διευκολύνει.

Για τον πρωτόγονο άνθρωπο τα πρώτα εργαλεία ήταν η προέκταση των χεριών του, της σωματικής του δύναμης και του μυαλού του. Αν το καλοσκεφτούμε, η σύγχρονη τεχνολογία δεν είναι τίποτ΄ άλλο παρά η έσχατη προέκταση εκείνων των πρώτων εργαλείων. Κι όπως για τον πρωτόγονο πρόγονό μας ήταν όρος ζωής η «τεχνογνωσία» των εργαλείων του, έτσι και για εμάς σήμερα, η οικειοποίηση της επιστήμης και της τεχνολογίας από τον καθένα μας δεν μπορεί παρά να προβάλει ως αυτονόητη.

Η καταλυτική σημασία του παρελθόντος

Καθώς με τη γέννησή μας ερχόμαστε σε έναν κόσμο έτοιμο και διαμορφωμένο πριν από εμάς, πρέπει να γνωρίσουμε ό,τι προηγήθηκε. Και καθώς ένα μεγάλο μέρος του παρόντος, έχει ρίζες που οδηγούν πίσω στο παρελθόν, κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται σίγουρος, αν δεν γίνει κοινωνός αυτής της εμπειρίας και των αποτυπωμάτων που άφησαν όσοι προηγήθηκαν από εμάς.

Η επίγνωσή μας για το πώς έγιναν τα πράγματα στο παρελθόν και οδήγησαν στο παρόν, δεν είναι μια απλή γνώση. Είναι ταυτόχρονα και μια ερμηνεία του παρόντος και καθοδηγητικός μίτος για το μέλλον.

Όλα τα προηγούμενα και σίγουρα πολύ περισσότερα ακόμα, δηλώνουν την πολυσύνθετη φύση του ανθρώπου. Δηλώνουν τον πολυεπίπεδο και πολυσχιδή χαρακτήρα του. Ότι κάθε άνθρωπος συμπυκνώνει και μέσα του συντίθενται πάρα πολλά στοιχεία, βιολογικά και γενετικά, έμφυτα δηλαδή αλλά και επίκτητα, πνευματικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, ηθικά, πολιτικά, καλλιτεχνικά, περιβαλλοντικά.

Κάποιος άνθρωπος, φορέας – όπως η οικογένεια- ή θεσμός στο πλαίσιο μιας συντεταγμένης πολιτείας που έχει ως διακηρυγμένο στόχο να μορφώνει και να διαμορφώνει ανθρώπους, πρέπει να έχει υπ΄ όψιν του όλα τα προαναφερθέντα.

Η μοναδικότητα κάθε ανθρώπου

Επιπλέον, πρέπει να γνωρίζει και να μην ξεχνά ότι κάθε παιδί, κάθε άνθρωπος είναι μια μοναδική, ξεχωριστή και ανεπανάληπτη ύπαρξη με τον δικό της χαρακτήρα, και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Τελικός στόχος θα πρέπει να είναι ο κάθε άνθρωπος να είναι σοφός με το δικό του κεφάλι, να είναι δηλαδή γνώρισμά του η πνευματική ανυπαρξία. Να μπορεί να αποφασίζει για τον εαυτό του και για το σύνολο, να αισθάνεται και να είναι υπεύθυνος. Να αναζητά τη συναισθηματική του πλήρωση και ισορροπία καθώς και την καλλιτεχνική συγκίνηση.

Να κρατά κριτική στάση σε ό,τι του προσφέρεται έτοιμο. Πάγιο των προηγούμενων πρέπει να είναι αποτέλεσμα όχι μόνον της νόησης αλλά και του παραδείγματος, της εικόνας, του παιχνιδιού, της παραστατικότητας, της προσωπικής εμπειρίας όπου αυτό είναι δυνατό, της χαράς και του χιούμορ. Μόνον έτσι η γνώση είναι στέρεα και μετατρέπεται σε παρακαταθήκη για όλη τη ζωή!